Midis zjarrit dhe valės ose lėmimi simetrik
Valdet N. Berisha
Njė qasje librit tė Shaip Beqirit
Pėr Shaip Beqirin ėshtė folur, po flasim sot kėtu dhe do tė flitet. Pėr t'iu qasur vjershave tė tij, duhet t'i qasesh sė pari vetes, tė kėrkosh atė qė e kėrkojnė tė gjithė tė vdekshmit: zgjidhjen, pėr veten dhe tė tjerėt. Ekspedita e marrjes me kėtė krijim, pas njė inspektimi tė pėrgjithshėm, nė tė cilin befasimi me segmente tė ndryshme ėshtė i pashmangshėm, tė vė para provės sė mėdyshjes: a do tė gjesh atė qė kėrkon dhe a ėshtė ajo qė ai thotė vėrtet ajo qė tė duket ashtu.
Mua mė pėlqen kjo sfidė
Qėllimshėm nuk dua tė viktimizohem duke pėrdorur hyrjet e trishtueshme antiemblematike si: krijon me lehtėsi figurėn poetike, ėshtė zė serioz, kap dhe rrumbullakėson suksesshėm tema dhe motive etj. Jo se kėto pranime do tė ishin tė gabueshme, pėrkundrazi, ato do tė ishin mė shumė se goditėse, por, sepse, kam ndjenjėn, diēka e tillė do tė pėrgjunjėzonte kėtė qasje. Prandaj, unė do tė pėrpiqem - pa tendenca shteruese nė kėtė vazhdė se daullja ime tingėllon mė sė miri - tė shtroj ca minipika tė anėve tė spikatura tė vjershave nė kėtė libėr.
Pėr kėtė, duhet kapur gjendja. Beqiri shkruan:
"Rrėzė bregut/ kėndej heshtjes [...]/ kėndej zjarrit /Gjinjve tė etjes bregohem unė" (Vjersha: "Kėndej heshtjes kotet qielli", f.55). Kėto konstatime janė shenja gjeografike tė lėvizjes, tė navigimit konstant, tė vajtje-ardhjes sė pandėrprerė, tė njė gjendjeje tė pambaruar nė rrafshin gramatikor dhe te njė pike fronti: kėndej unė, andej tė gjitha, me mua dhe kundėr meje.
Simbolika shtegtuese paraqitet midis vetes lirike dhe veēantive tė zakonshme gjeografike (f.13). Shqetėsimi nė katakombin lirik, nė fortesėn me mekanizėm efikas mbrojtjeje, shkrihet me dukuri tė pėrjetshme, me tė cilat pėrballohet njeriu. Edhe pse kėta rrathė, qė mė parė do tė hynin nė shqetėsimin global tė secilit, ai, pra autori, i bėn tė funksionojnė vetėm pėr tė.
Shaip Beqiri punon nė tė njėjtin konstruksion, me tė njėjtat vegla komunikuese, nė tė njėjtin sistem, duke besuar se aty pėrherė mbetet diēka mangu. Ai nuk ia kthen shpinėn sė djeshmes, nė moton: ėshtė kryer, tash fillon njė maratonė e re, por vazhdon t'u rikthehet lėvizjeve, pėr t'i sistemuar ato nė botėn e perfeksionit.
Filozofia e rikthimit nė qasjen e parė ėshtė rilindje e vazhdueshme dhe pėrmban nė thelb heroizėm tragjik nė punėtorinė e tij lirike tė pambyllur. A ėshtė kėtu nė veprim kriza, gjendja e jashtėzakonshme, apo pakti i hekurt me shqetėsimin?
Koncepti i daljes nga kriza nė krizė emocionale ėshtė i njėnjėshėm. Edhe koncepti i zhvillimit tė ndjenjisė, pėrkatėsisht tė njė erotike pjesėrisht hermetike me shpėrthime nga kėshtjella e pėrmbajtjes ėshtė i thellė: ai ngėrthen procese tė gjera nė zhvillim.
Elementet e buta erotike nė poezinė e tij ta rikthejnė ndjenjėn se dashurisė duhet qasur me figuracion tė pėrpiktė deri nė marramendje; tablotė e tij pėrshkohen me pėrmbajtje tė pazakonshme pėr njė poet tė ri, siē ka qenė Beqiri nė fillimet e krijimit, dhe mbeten tė tilla edhe dekada mė pas, si njė qasje besnike e filozofisė sė pranimit tė fenomenit tė dashurisė. Beqiri trajton kėtė motiv me njė thellėsi tė jashtėzakonshme.
Intelektualiteti ėshtė pika tjetėr
Shaip Beqiri ėshtė lektyrė pėr tė kultivuar, me tė cilin nuk mund tė fillojnė shumė barinjtė, dhe asnjėherė njėsegmentor. Kjo manifestohet nė truket hermetike. Dhe aty fshihet qėllimi, duke tė tė mbrojtur me prita, pėr tė mos e dekoduar dot kumtin e zjarrshėm nė vjershat e tij, qė tė vėsh t'i sillesh e tė hapėsh dyer nga mė tė pamundurat pėr t'u gjetur brenda tyre. Por, pse ky qėllim?
Vlera, sipas kėndvėshtrimit tim, ėshtė tensioni qė ai u jep atyre, faktet shumėherė tė kryera, pajtimi dhe prapė mospajtimi me to. Ai i respekton ligjet e dialektikės, i sheh ato seriozisht rreth strumbullarit vetiak dhe problemet universale i shpall tė vetat, tė vetave u jep vulė universale, shqetėsimet e miqve tė tij dhe pėrshkrimet i inkuadron pangatėrrueshėm nė orbitėn personale. Poezia e tij ėshtė e pakohė, nuk njeh moshė.
Shaip Beqiri nė vjershat e tij ėshtė pjesė dhe tėrėsi e njė rruge qė nuk e ka lakuar, e njė sintagme tė papėrfunduar.
Vetėtima ndjenjore, si ajo e Lasgushit, ndeshet me shkėlqim verbues. Ai ka formulat e veta tė pangatėrrueshme lirike; nė to ėshtė sinteza: gjithnjė i pakėnaqur.
Cilėsitė poetike nė rrafshin formal dhe pėrmbajtjesor nisin dhe pėrfundojnė me tė njėjtin intensitet: vargu i ngjeshur deri nė pėrkryerje me njė mori simbolesh korresponduese ndėr vete, rishfaqja e vazhdueshme e formulave lirike edhe tė ndėrlidhura me proceset magjike tė natyrės, njė rimė simpatike dhe e padetyrueshme, njė rrjedhshmėri e pėrkryer e zhvillimit tė mendimit dhe prirja e hollė pėr tragjedinė.
Pėrdorues shumė i kujdesshėm i gjuhės, konsekuent nė terminologjinė poetike, i ngjeshur dhe i kursyer deri nė tepri. Poezia e Shaip Beqirit i ngjan njė lėmimi simetrik.
Arkitektura e tij lirike ėshtė e pėrmbajtur nė kompleksin tematik. Edhe pse ai ėshtė nė kėrkim tė triumfit, ai, njėkohėsisht i reziston gjetjes sė tij. Me kėtė, tė paktėn kėshtu e shoh unė, ai transmeton mesazhin se frymėmarrja e tij e gjatė e ka qejf shqetėsimin dhe zgjidhja nuk ėshtė motoja e tij. Kjo mund tė krahasohej me veprimin e hedhjes sė njė guri drejt qiellit, nė njė ditė tė mrekullueshme dhe pritjen e kotė tė kthimit tė tij mbrapa nė tokė.
Dhe njeriu pret, sikundėr pret nė njė libėr tė Dino Buxatit njė personazh me vesh ngjitur nė shkretėtirė ardhjen e armiqve, me tė cilėt nuk do tė pėrballohet kurrė. Pėrballimi me ngadhėnjimin nė kėtė hije mund tė shkatėrrojė sistemin e numrave, tė cilėt kėtu llogariten kujdesshėm.
Mirėpo, a humb apo fiton personazhi lirik nė vorbullėn e udhėtimit tė njėjtė dhe si duhet shikuar mėdyshja e konkluzionit nė kėtė vazhdė, pėrgjigjja e padefinuar. Ai nuk gjen zgjidhje, mėsa kanė gjetur tė tjerėt para tij, sepse ajo zgjidhje, pėr krijuesit e kalibrit tė tij, nuk do tė kishte kuptim dhe shtegu do tė mbyllej, sikundėr qė pushon magjepsja e mėhershme pas ngjitjes sė njė majė tė adhuruar.
Mesazhi se pastaj vjen edhe diēka, se drama vazhdon, sikundėr vazhdon zhvillimi njerėzor, gjendet si ēarje e qartė nė profilin e problemeve qė trajtohen.
Pyetjes dhe mundėsisė, nėse ai do t'u rikthehet ndonjėherė sėrish kėtyre vargjeve dhe si do tė duket pastaj "mėkati", nuk guxoj t'i jap pėrgjigje.
Por, guxoj tė shpall njė bindje se Shaip Beqiri vazhdon tė shkruajė me besnikėri nė tė njėjtin varg, me tė njėjtin pasion si asnjėri prej nesh kėtu nė dimensionin rezervė dhe si rrallėkush tjetėr.
Valdet N. Berisha
Njė qasje librit tė Shaip Beqirit
Pėr Shaip Beqirin ėshtė folur, po flasim sot kėtu dhe do tė flitet. Pėr t'iu qasur vjershave tė tij, duhet t'i qasesh sė pari vetes, tė kėrkosh atė qė e kėrkojnė tė gjithė tė vdekshmit: zgjidhjen, pėr veten dhe tė tjerėt. Ekspedita e marrjes me kėtė krijim, pas njė inspektimi tė pėrgjithshėm, nė tė cilin befasimi me segmente tė ndryshme ėshtė i pashmangshėm, tė vė para provės sė mėdyshjes: a do tė gjesh atė qė kėrkon dhe a ėshtė ajo qė ai thotė vėrtet ajo qė tė duket ashtu.
Mua mė pėlqen kjo sfidė
Qėllimshėm nuk dua tė viktimizohem duke pėrdorur hyrjet e trishtueshme antiemblematike si: krijon me lehtėsi figurėn poetike, ėshtė zė serioz, kap dhe rrumbullakėson suksesshėm tema dhe motive etj. Jo se kėto pranime do tė ishin tė gabueshme, pėrkundrazi, ato do tė ishin mė shumė se goditėse, por, sepse, kam ndjenjėn, diēka e tillė do tė pėrgjunjėzonte kėtė qasje. Prandaj, unė do tė pėrpiqem - pa tendenca shteruese nė kėtė vazhdė se daullja ime tingėllon mė sė miri - tė shtroj ca minipika tė anėve tė spikatura tė vjershave nė kėtė libėr.
Pėr kėtė, duhet kapur gjendja. Beqiri shkruan:
"Rrėzė bregut/ kėndej heshtjes [...]/ kėndej zjarrit /Gjinjve tė etjes bregohem unė" (Vjersha: "Kėndej heshtjes kotet qielli", f.55). Kėto konstatime janė shenja gjeografike tė lėvizjes, tė navigimit konstant, tė vajtje-ardhjes sė pandėrprerė, tė njė gjendjeje tė pambaruar nė rrafshin gramatikor dhe te njė pike fronti: kėndej unė, andej tė gjitha, me mua dhe kundėr meje.
Simbolika shtegtuese paraqitet midis vetes lirike dhe veēantive tė zakonshme gjeografike (f.13). Shqetėsimi nė katakombin lirik, nė fortesėn me mekanizėm efikas mbrojtjeje, shkrihet me dukuri tė pėrjetshme, me tė cilat pėrballohet njeriu. Edhe pse kėta rrathė, qė mė parė do tė hynin nė shqetėsimin global tė secilit, ai, pra autori, i bėn tė funksionojnė vetėm pėr tė.
Shaip Beqiri punon nė tė njėjtin konstruksion, me tė njėjtat vegla komunikuese, nė tė njėjtin sistem, duke besuar se aty pėrherė mbetet diēka mangu. Ai nuk ia kthen shpinėn sė djeshmes, nė moton: ėshtė kryer, tash fillon njė maratonė e re, por vazhdon t'u rikthehet lėvizjeve, pėr t'i sistemuar ato nė botėn e perfeksionit.
Filozofia e rikthimit nė qasjen e parė ėshtė rilindje e vazhdueshme dhe pėrmban nė thelb heroizėm tragjik nė punėtorinė e tij lirike tė pambyllur. A ėshtė kėtu nė veprim kriza, gjendja e jashtėzakonshme, apo pakti i hekurt me shqetėsimin?
Koncepti i daljes nga kriza nė krizė emocionale ėshtė i njėnjėshėm. Edhe koncepti i zhvillimit tė ndjenjisė, pėrkatėsisht tė njė erotike pjesėrisht hermetike me shpėrthime nga kėshtjella e pėrmbajtjes ėshtė i thellė: ai ngėrthen procese tė gjera nė zhvillim.
Elementet e buta erotike nė poezinė e tij ta rikthejnė ndjenjėn se dashurisė duhet qasur me figuracion tė pėrpiktė deri nė marramendje; tablotė e tij pėrshkohen me pėrmbajtje tė pazakonshme pėr njė poet tė ri, siē ka qenė Beqiri nė fillimet e krijimit, dhe mbeten tė tilla edhe dekada mė pas, si njė qasje besnike e filozofisė sė pranimit tė fenomenit tė dashurisė. Beqiri trajton kėtė motiv me njė thellėsi tė jashtėzakonshme.
Intelektualiteti ėshtė pika tjetėr
Shaip Beqiri ėshtė lektyrė pėr tė kultivuar, me tė cilin nuk mund tė fillojnė shumė barinjtė, dhe asnjėherė njėsegmentor. Kjo manifestohet nė truket hermetike. Dhe aty fshihet qėllimi, duke tė tė mbrojtur me prita, pėr tė mos e dekoduar dot kumtin e zjarrshėm nė vjershat e tij, qė tė vėsh t'i sillesh e tė hapėsh dyer nga mė tė pamundurat pėr t'u gjetur brenda tyre. Por, pse ky qėllim?
Vlera, sipas kėndvėshtrimit tim, ėshtė tensioni qė ai u jep atyre, faktet shumėherė tė kryera, pajtimi dhe prapė mospajtimi me to. Ai i respekton ligjet e dialektikės, i sheh ato seriozisht rreth strumbullarit vetiak dhe problemet universale i shpall tė vetat, tė vetave u jep vulė universale, shqetėsimet e miqve tė tij dhe pėrshkrimet i inkuadron pangatėrrueshėm nė orbitėn personale. Poezia e tij ėshtė e pakohė, nuk njeh moshė.
Shaip Beqiri nė vjershat e tij ėshtė pjesė dhe tėrėsi e njė rruge qė nuk e ka lakuar, e njė sintagme tė papėrfunduar.
Vetėtima ndjenjore, si ajo e Lasgushit, ndeshet me shkėlqim verbues. Ai ka formulat e veta tė pangatėrrueshme lirike; nė to ėshtė sinteza: gjithnjė i pakėnaqur.
Cilėsitė poetike nė rrafshin formal dhe pėrmbajtjesor nisin dhe pėrfundojnė me tė njėjtin intensitet: vargu i ngjeshur deri nė pėrkryerje me njė mori simbolesh korresponduese ndėr vete, rishfaqja e vazhdueshme e formulave lirike edhe tė ndėrlidhura me proceset magjike tė natyrės, njė rimė simpatike dhe e padetyrueshme, njė rrjedhshmėri e pėrkryer e zhvillimit tė mendimit dhe prirja e hollė pėr tragjedinė.
Pėrdorues shumė i kujdesshėm i gjuhės, konsekuent nė terminologjinė poetike, i ngjeshur dhe i kursyer deri nė tepri. Poezia e Shaip Beqirit i ngjan njė lėmimi simetrik.
Arkitektura e tij lirike ėshtė e pėrmbajtur nė kompleksin tematik. Edhe pse ai ėshtė nė kėrkim tė triumfit, ai, njėkohėsisht i reziston gjetjes sė tij. Me kėtė, tė paktėn kėshtu e shoh unė, ai transmeton mesazhin se frymėmarrja e tij e gjatė e ka qejf shqetėsimin dhe zgjidhja nuk ėshtė motoja e tij. Kjo mund tė krahasohej me veprimin e hedhjes sė njė guri drejt qiellit, nė njė ditė tė mrekullueshme dhe pritjen e kotė tė kthimit tė tij mbrapa nė tokė.
Dhe njeriu pret, sikundėr pret nė njė libėr tė Dino Buxatit njė personazh me vesh ngjitur nė shkretėtirė ardhjen e armiqve, me tė cilėt nuk do tė pėrballohet kurrė. Pėrballimi me ngadhėnjimin nė kėtė hije mund tė shkatėrrojė sistemin e numrave, tė cilėt kėtu llogariten kujdesshėm.
Mirėpo, a humb apo fiton personazhi lirik nė vorbullėn e udhėtimit tė njėjtė dhe si duhet shikuar mėdyshja e konkluzionit nė kėtė vazhdė, pėrgjigjja e padefinuar. Ai nuk gjen zgjidhje, mėsa kanė gjetur tė tjerėt para tij, sepse ajo zgjidhje, pėr krijuesit e kalibrit tė tij, nuk do tė kishte kuptim dhe shtegu do tė mbyllej, sikundėr qė pushon magjepsja e mėhershme pas ngjitjes sė njė majė tė adhuruar.
Mesazhi se pastaj vjen edhe diēka, se drama vazhdon, sikundėr vazhdon zhvillimi njerėzor, gjendet si ēarje e qartė nė profilin e problemeve qė trajtohen.
Pyetjes dhe mundėsisė, nėse ai do t'u rikthehet ndonjėherė sėrish kėtyre vargjeve dhe si do tė duket pastaj "mėkati", nuk guxoj t'i jap pėrgjigje.
Por, guxoj tė shpall njė bindje se Shaip Beqiri vazhdon tė shkruajė me besnikėri nė tė njėjtin varg, me tė njėjtin pasion si asnjėri prej nesh kėtu nė dimensionin rezervė dhe si rrallėkush tjetėr.
