SI JETONIN ILIRËT TË PARËT TONË

SI JETONIN ILIRËT TË PARËT TONË
Gazeta Bashkimi, Nr.20, 15 maj 1910


Ndër kohë të moçme kur gjindja edhe s’kishin fillue me u qytetnue, bajshin enët e sendet e tjera qi duhen nëpër dorë, prej gurit e me këto çashin dru, goditshin teshat për me u mblue, mytshin bagtitë për me i hangër mishin e tj. e tjerë: të kësaj kohe pra i thonë koha e gurit.
Në at kohë filluene me u njoftë të parët tonë n’faqe të botës.Këto i thirrshin Ilir pse përnjimënd fisi jonë jetote gjithmonë i lirë, në vedi, pa e urdhnue kurr njeri i huej; mashin ligjet e veta, gjygjin e vet pa ju perzie kurr i hueji.
Ilirët kien njerëz trima si në tokë ashtu edhe në det e trimënija e tyne kie gjithkah e përmëndun.
Ata gjindeshin nder brigje të detit Adriatik e ishin ndame në sa vllazni.Në buzë të siperme ishin Libert, ma të përmëndunit e tanëve, ne mjedis gjindeshin ARDEIT, n’mbrame ishin DARDANËT. Këto vllazni nuk mujten me u ba bashkë n’nji shtet të madh si kombet e tjera t’atyne kohve, pse ishin të damë copa,copa, luftojshin nder vedi per me i marr njeni tjetrit ka i copë. Të gjithë fçitë e tyne ja kishin frikën, pse ishin si gjind të egër e shpesh ja njitshin doren edhe gjasë së huej. Megjithë këtë, te dijshmit e moçem i binin si njerz të mirë qe shkonin punes drejte e gjithça, e sidomos thonë që mikun e kanë pritë gjithmonë mirë e i kan ba nder pa prites.Ata ishin burra të mdhej e te lidhun, gjithmonë gadi me luftue, por edhe tinzinat e nenkamsat ja kishte anda; e kjo nuk asht nji çudë pse ata ishin të dhanun mas idhujve e s’kishin kurrfarë shtërngim feje.
Thonë se ata ishin ma të shnoshtit e ma të fuqishmit njierz te asaj kohe, aq sa kalzojne se nji regj ( mbret) i tyne Bardyli, tuej kenë 90 vjeç, ka dalë ne luftë kundra Filipit te Maçedonise.
Kur ishin ata në luftë tuj sjell shpatat e njyme e të larueme si i bajshin atëherë, kur i shifte armiku t’veshun drrasen e zemres me lëkurë, por gadi gjithë shtatin cullak, kur jua vishkullojshin nder veshë thuprat e helmueme te xhgjetuna, u dukshin jo njerz po luaj.
Ndonse Ilirt ishin te dame me sho shojn e luftojshin gjithesecili per vedi, ndonëse po thame se Ilirt s’kishin bashkim e përkundra armiqt ishin te bashkuem me shoqi shojnë, kurrkush nuk mundet me ja , brri trimenisë rreptë të keti popull qi luftote deri sa mbete i mbrami djal, derisa u derdhte e mbramja pikë e gjakut.
Siç thaç t’parët tonë ishin të permendun si në tokë ashtu në det, kshtu shifet se Filipi i Maçedonisë urdhnoj me goditë anije luftarake si i kishin Ilirt.
* * *

Me të vertetë Ilirt gjithmonë me luftra ndermjet vedit, o me armiq ma te mdhaj se vedin, do të kishin hupë, mos me pas pas grate e mira e trimënesha.
Gruaja e atëhershme si shqiptarja e mirë e soçme, ishte puntore e shpijake e dote me rrite femitë me nder. Burri shkote me gja të gjallë në mal o delte n’lufte e gruaja kqyrteshpine e punote token, millte e korrte, bate dru, ngarkohej vet tuj dhanë gji nji a shpesh dy fmive. Kur kto gra me shtatzanë e u avite koha me le fmija, delshin prej shpijet, merrshin pyllën e mass a ditsh kthenin me fëmije ndryke e kallxojshin per marrshëm( turpshem) se e kam gjete ne pyll. Kjo grua ishte e mirë me gjith të mirat, por ishte edhe trimneshë si, o me burrat me luftue.
Kallxojshin letrat qi kur nji nder ma të mdhajt perandorë të Romës së moçme Oktaviani, rrethoj qytetin e Solonës, dulne grate Ilire t’veshuna n’petka të zeza naten për terr e si me kenë zana syne aq me hove ushtrinë e Romakëve, sa ktyne burrave ju hini mnera prej tyne e u drodhen në të ikun.
Iliri i moçëm nderote e shtite në dhe t’vdekunit me shumë madhështi ndermjet tymit te kemit e të gjakut të bagtive qi për shpirt te ti pritshin, goditeshin vorre të mdhaja qi me mija kanë qindrue e shifen sot ç’në Bosnje e deri ne Epir.Nderojshin e kujtojshin se URTDUA eshte perendesha e urtisë, FROMBO e frymës, e ernave, e shtergatës; SHUTONA e shendetes e në gjithë e cilin prrue kujtojshin se gjejshin te mshefuna e natyrës, ju dukte se prej tyne mujshin me diktue se shka ka per tub a vaki, prandaj besojshin ne nji mije marina si gjithë kombet e tjera t’atyne kohve.

* * *

Kta zakonet e t’parve tonë.
Po ku asht ajo trimni qi kta fatosa patne n’vehte? Nji mkat të madh kishte pas n’vehte rodi i Shqiptarit e ky asht pa bashkënija.
Pabashkëni shohim nder Ilir, e fiset e parë te kombit tonë. Pa bashkëni shohim nder nipa qi erdhen mbrapa.
Arsyeja e kësaj pune s’mund te kuptohet udobisht. Me kenë se fisi i Shqiptarit të kishte pasë bashkënim, oh sa i permendun e i fortë kishte kenë n’Evropë; kush s’ja kishte dalë.
E kjo bashkëni a asht nder ditët tona? Me të plasun të zemres duhet me thanë se jo. Për fat të zi t’onin, zemrat e shqyptarve janë t’dame. Unë jam llatin, e ti turk, aj tjetri grek; unë jam gegë e ti toskë.
E me kto mendime kemi mbet n’terr, kemi mbet ma të harruemit e botës. Ku shifet veç nder ne vllau qi vret vllanë për nji punë kote për inad besimit.
Oh, or vllazën, për në shkojshim në këtë rrugë, për të saktë qi kemi për të hupun, emni ynë ka me u harrue e shkaku kemi per te kenë na.
Ti bimë mbrapa pra me vakt!!!!