Koka e Gruas-Tregim

Unë nuk e kisha pas ditur, që doktor Ernest Martini kishte një dashuri kaq të madhe për artin.
Kur hyra në shtëpinë e tij u befasova me ambjentin e krijuar aty brenda, sepse pa zënë në gojë zbrazëtinë që krijohej nga mungesa e objekteve, - nuk kishte aty as bufe, as dhomë gjumi, madje as frigorifer - nuk pashë asgjë, që ka të bëjë me fushën e mjeksisë. Pashë vetëm piktura në akuarel, vizatime me laps, portrete skulpturash në allçi, gdhendje në mermer si dhe një mori rrangullinash të vogla interesante prej porcelani e bronzi, të shpërndara gjithandej nëpër shtëpi.
E para gjë që më vajti në mend, ishte që ky mjek fare pak i njohur, me një dashuri të madhe për artin, - që ç'është e vërteta i kish prishur fort punë në lidhje me profesionin e mjekut, - duhej të kishte një rreth të madh shoqëror artistësh të të gjithë llojeve të artit. Sepse nuk mund të kuptohej ndryshe fakti, që shumica prej punimeve, që ai mbante të vendosura me kujdes gjithandej nëpër ambjentet e shtëpisë së tij, qenë fort të veçanta, dhe për më tepër, nuk gjendeshin në treg. Por nuk qe ashtu, sepse më pas do të merrja vesh, që Ernest Martini, ishte një vetmitar që e kish pas braktisur shoqërinë që para pesëmbëdhjetë vjetësh, kur qe larguar nga bangat e shkollës e qe martuar me Agnesa Pogonin, një vajzë fshati, nga ata që u vjen bukuria vetëm ditën e nusërimit dhe nuk u mban më shumë se një muaji mjalti.
Sapo i rashë ziles, ndjeva nga brenda një zhurmim të lehtë hapash, dhe kur u hap dera, u shfaq para meje një grua e zakonshme, për të mos thënë e shëmtuar, që më ftoi të hyja brenda me një gjysëmbuzëqeshje të shtirur, ndërsa bëri me dorë duke më kujtuar, që para se të shkelja mbi një tapet ngjyrë bezhë dalëboje, të hiqja këpucët.
Ernest Martini më priti i ulur në një kanape të vjetër, ndërsa në dorë mbante një libër të një shkrimtari të madh rus të shekullit të tetëmbëdhjetë, që unë të them të drejtën, pa qenë nevoja të fryhem, e kisha kaluar nëpër duar gjatë moshës së adoleshencës.
- Ku humbe, miku im i mirë?! - pyeti ai, dhe, pa luajtur aspak nga vendi, - këtë unë e mora si shenjë afiniteti, - zgjati dorën drejt meje si të deshte të merrte mbi tavolinë një faturë të vonuar elektriku.
Pastaj bëri me dorë, që të ulesha përballë tij, dhe, pasi u rehatova disi, - aq sa ç'mund të rehatoheshe në një kanape si ajo, - që të dy, ndjemë si u bëmë qesharakë, sepse na iku goja. Nuk mundëm të çelnim bisedë me nga një fjalë të zgjedhur, nga ato që në shumicën e rasteve, si për dreq, ndodh të dalin budallallëqe me brirë.
Sepse, që të dy, në të njëjtën kohë i thamë njëri-tjetrit "Sa mirë, që u takuam", dhe sërish, që të dy, ia dhamë gazit për këtë përplasje mendimi prej koti, që i dha të kuptonte gruas së tij, Agnesa

Pogonit,(kishte mbajtur mbiemrin e saj të vajzërisë), se miqësinë tonë, nuk e mbante gjallë vetëm koha e lume e viteve të shkollës, por edhe budallallëku ynë i përbashkët.
Si hymë në bisedë nuk patëm të ndalur: u pyetëm për shëndetin, punët tona të përditëshme, të ftohtin e atij dimri, që nuk mbahej mend ndonjëherë; ai foli për hallet e tij, që s'kishin të sosur, unë për punën e biznesit tim të mbarë; pastaj të dy për jetën në përgjithësi, që nuk qe më ajo e viteve të shkollës, të cilat i kujtuam pastaj me shumë mall.
Gruaja e tij, Agnesa, para se të sillte atë kafenë e shpifur, që e kish pas bërë të shurdhër si lëng gështenjash, më qerasi me disa ëmbëlsira petashuqe, që tha se i kish pjekur vetë dhe që unë, pasi i hëngra me shumë zoritje, sepse nuk më pëlqyen fare, ia ktheva se qenë fort të mira. Dhe nuk bëra hiç mirë që ia futa kot, sepse ajo, si për bela, vajti andej nga kuzhina e solli edhe disa të tjera.
Pas kafes, Ernest Martini u ngrit, më tha ta ndiqja pas drejt studjos së tij të madhe, ku kalonte kohën e lirë duke u ushtruar në artin e skulpturës.
I pashë me vëmendje punimet e tij prej argjili e mermeri, dhe kur sytë më vajtën në disa fletë albumi të ngjitura nëpër mure, kuptova, që shumica prej tyre qenë imitime të skulptorve të njohur, kryesisht amerikanë. Mbi tryezën e madhe, qëndronte një imitim i keq i papërfunduar, i cili quhej "Shqiponja dhe gjarpëri" kopjuar nga William Skillin Shop; pastaj mbi syprinën e një komoje mezi njoha "Krishti i kryqëzuar" nga Jose Rafael Aragon dhe si bëra një rrotullim, diku pranë derës, sytë më zunë "Penelopa" e Franklin Simmons dhe krahas saj edhe "Skllavja greke" e cila, nëse nuk gaboj, i përkiste më duket një far skulptori të quajtur Hiram Poëers.
Ambjenti qe i pisët, si në të gjitha studjot e atyre skulptorëve të patalentuar, ku përpjekjet e dështuara, përftojnë gjithandej veç imitime bajate, pllanga balte e shtresë pluhuri mbi dysheme. Me këtë mendim do të kisha dalë nga studjo e tij, për të mos u kthyer sërish kurrë më aty sikur Ernest Martini të mos kish hapur derën e një musandre dhe të mos kish nxjerrë prej aty një kokë gruaje, e punuar në mermer, që më la pa mend!
Në herë të parë, më shkrepi në kokë mendimi, që miku im i vjetër, nuk qe veç një amator i artit të skulpturës, por qe edhe një koleksionist i thekur, të cilit, ndoshta fati i pat shtënë në dorë një vepër kaq të rrallë. Por kisha gabuar, sepse kur Ernesti çeli gojë, do të më habiste pa masë fakti, që ajo kokë gruaje, qe punuar pikërisht prej tij para pesëmbëdhjetë vjetësh, pa patur parasysh asnjë model të huaji. Qe një kryevepër e rrallë, e veçantë, që nuk ngjante me asnjë tjetër, madje edhe sot, ende nuk arrij të kuptoj si ka ndodhur, që një amator arti si Ernest Martini, madje, - kërkoj ndjesë, që detyrohem ta them hapur,- me një mungesë të theksuar talenti, të mund të realizonte një punim të tillë.
***********

Megjithatë, i lëshova pe mendimit, që ndodh nganjëherë më të rrallë, kur njeriun e pushton për pak kohë një ndjenjë sublime, ndonjë frymëzim i madh, që e ngre atë gjer lart në fron të perendive. Ndryshe nuk ka si kuptohet, - po e them edhe një herë, - që një mjek i shkolluar, që e ka pas dashur shumë profesionin e tij, që nuk ka rënë kurrë në dashuri me ndonjë bukuroshe, dhe për arsye ende të panjohura, është shtrënguar të marrë për grua një vajzë firifiu fshati si kjo, që mban në dorë një pjatë me ëmbëlsira petashuqe e vjen vërdallë nëpër shtëpi si një shitamendëse, të mund të krijojë një vepër kaq të bukur.
E mora në duar atë kokë gruaje prej mermeri të bardhë dhe ia ngula vështrimin si i babëzitur, i bindur se qe një arritje e rrallë, dhe sa më gjatë e vështroja, aq më shumë bindesha për këtë.
Pata një dëshirë përvëluese, një dëshirë që ta kisha për vete atë kokë gruaje, por para se t'i bëja një propozim të tillë, duhej të sigurohesha nëse Ernest Martini, bashkë me gruan e tij, që vazhdonte të sillej nëpër shtëpi si një patë hutaqe, ta dinin vërtet vlerën e kësaj kryevepre. Sido që u befasova, m'u desh ta përmbaja veten: u hoqa kinse po e vështroja si të qe një kokë gruaje e zakonshme, madje më e zakonshme se koka me flokët e pakrehur të gruas së tij, Agnesa Pogonit, që jo vetëm s'të ngjallte dëshirë ta shikoje, por, - sërish jam i detyruar ta them drejt dhe hapur,- të fuste krupën kur e shikoje me atë trup të dobët si skelet, me rrobat, që i rrinin si të varura në një goxhdë të ngulur në mur.
I qofsha falë Ernest Martinit, por të ishte për mua, për njëmijë vjet nuk do të isha martuar me të.
Si ta kishte rrokur mendimin tim, Agnesa Pogoni e hodhi fjalën rreth gruas time, të cilën ajo, se kish parë e takuar kurrëndonjëherë. Duke u përtypur, pa i ngritur sytë asnjëherë nga pjata me ëmbëlsira petashuqe, ajo pyeti gjatë e gjatë për të, nëse kish kryer ndonjë shkollë dhe nëse punonte në ndonjë punë për të qenë.
Me mendjen gjithnjë të përqëndruar mbi atë kokë të bukur gruaje të punuar në mermer, i thashë shpejt e shpejt se gruaja ime quhej Malvina, se pat mbaruar universitetin si ekonomiste dhe se punonte në Kryeministri. Pastaj, keni parë ju?! Pa pik takti, gruaja e botës deshi të dinte sa vjeç ishte Malvina ime, dhe unë, i inatosur, që më doli në shteg në këtë far feje, i thashë jo pa mburrje, se në fakt, qe njëzetetetë vjeçe, por në të pamë, rreshtohej me ato lloji grashë, që duken shumë më të reja nga ç'janë në të vërtetë.
**************

Pikërisht atë çast, ra një gong tri herë, gruaja e mikut tim u kujtua për byrekun, që afërmendsh tashmë duhej të qe pjekur, futi shpejt ëmbëlsirën e fundit petashuqe në gojë, dhe u nis të fikte sobën.
- Të pëlqen? - pyeti Ernesti, ndërsa bëri me kokë nga koka e gruas, që mbaja në duar.
- Po, - thash unë me një puqje të mekur buzësh.
- As vetë nuk arrij ta kuptoj si pat dalë kaq e bukur, - tha ai. Dhe si të kish kuptuar, që ndodhesha në prag të një kërkese të pakëndëshme, u ngut e shtoi:
- Jam i bindur, që nuk mund ta ribëj kurrë më.
- Jo, - kundërshtova unë, - Ju mund ta ribëni sërish, derisa e keni bërë njëherë.
Dhe duke e parë drejtë në sy e pyeta:
- A jemi miq ne të dy, Ernest?
- Përse ma bën këtë pyetje pa vend, - tha ai paksa i prekur. - Jemi dhe do të mbetemi dy miq të mirë.
- Atëherë, ma fal mua këtë kokë gruaje.
Ernest Martini u zu ngushtë. Rrotulloi sytë si të deshte të gjente fjalën më mohuese, bëri një gjest, si për të treguar, që sapo e kisha shkelur në kallo e tha:
- Kërko diçka tjetër, të lutem... Këtë s'ta jap dot, më beso.
- Përse? - ia bëra unë, dhe, pas kësaj pyetje, u ndjeva njeriu më leshko në botë.
- Kam arsye të forta, sentimentale, për të cilat, nuk e gjej me vend të shprehem.
- Edhe mund të paguaj diçka, nëse nuk... Le që nuk ke pse fyhesh. Ne jemi shokë të vjetër; mua më ka ecur biznesi këto kohët e fundit dhe ti ke nevojë për ca para. Kjo është e gjitha. Po të afroj dy milionë lekë për këtë punim në mermer të bardhë. - përfundova unë me sytë gjithnjë nga dera e kuzhinës, gjithë frikë se mos vinte e shoqja e tij shëmtaraqe.
Por ai, si ta kish kuptuar shqetësimin tim, i bëri zë së shoqes, që të vinte pranë nesh, dhe mua, sërish m'u pështiros kur e pashë atë grua të vinte duke tërhequr zvarrë ato shapkat e grisura, e duke përtypur mbi pjatën e rimbushur ëmbëlsira të tjera petashuqe. Ia pashë supet e ngushta si të një fëmije, sytë gjysëm të perenduar me një pamje të mjegullt, gjoksin e vdjerrur dhe shpinën paksa të kërrusur, që i jepte atë pamjen e një pate të plakur e të hutuar. Dhe sërish pyeta veten, se si kish qenë e mundur, që Ernest Martini, gjith ai far djali me shkollë të lartë, e kish dashur këtë grua e qe martuar me të. "Budallai, - thashë me vete kushedi për të satën herë, - vërtet, që është një budalla i shkundur ky Ernest Martini,- sepse unë, as sytë nuk do të kisha denjuar t'ia hidhja e jo më të martohesha me të.
****************

Agnesa Pogoni erdhi aty me një buzëqeshje disi të fshehtë në buzë. Dukej se e kishte dëgjuar bisedën tonë, sepse u drejtua nga i shoqi e tha:
- Jepja, Ernest, mos e zgjat. S'ke ç'i bën. I ka rënë qejfi në të.
- Ti e di, Agnesa... Se si më vjen... E pata gdhendur në një kohë tjetër, që tashmë ka marrë arratinë, nuk kthehet kurrë...
- Mos u merakos shumë, shpirt... të blejmë diçka për të qenë me ato para dhe të mbushim shtëpinë.
Ernest Martini u kthye nga unë, deshi të thoshte, që ajo kok gruaje e punuar në mermer të bardhë, këtej e tutje do të ishte imja, por pashë t'i ikte goja nga një dhimbje e thellë, e fshehtë, që e bëri pastaj, të kthente shikimin e syve të përlotur në anën tjetër.
I plotësova aty për aty një çek prej dy milionësh, e futa me kujdes atë kokë të rrallë gruaje në një thes dhe pa ia varur gruas së tij, që më ftonte të rrija edhe ca për të ngrënë byrekun e sapodalë nga furra, i përshëndeta e dola. Por, në çast u kujtova, u ktheva në beft dhe sa për ta ditur, e pyeta Ernest Martinin, e kujt qe kjo kokë gruaje e punuar në mermer të bardhë.
- Është ime shoqe, Agnesa, para pesëmbëdhjetë vjetësh, - tha ai
Fund