Hiqet Fishta e De Rada nga Letërsia!!

Matura, hiqet Fishta e De Rada nga Letërsia

Nga Esmeralda Keta

Programet e reja orientuese të Letërsisë të Maturës Shtetërore kanë hapur debate në rrethet letrare. Studiuesi Behar Gjoka, kritikon në shumë pika programin orientues të letërsisë për gjimnazin e profilit të përgjithshëm. Sipas tij, është e pajustifikueshme mungesa e De Radës dhe e Fishtës apo përjashtimi total i letërsisë së hershme shqipe. Për sa i përket letërsisë bashkëkohore shqipe, për studiuesin Behar Gjoka nuk ka kuptim që ajo të vazhdojë të përfaqësohet vetëm me Agollin dhe Kadarenë, duke lënë në errësirë një kastë autorësh po kaq të mëdhenj. Ai shprehet se ky program orientues tregon më së miri se tekstet tona vazhdojnë të jenë peng i modelit të realizmit socialist.

Pak ditë më parë është publikuar programi orientues për letërsinë i Maturës Shtetërore. Ju, e keni parë këtë listë, dhe çfarë mendimi keni?

Ia vlen të bisedohet mbi listën, vetëm për arsyen se ajo tregon qartësisht nivelin e programit, të teksteve, të alterteksteve, të cilat bien ndesh me konceptet bashkëkohore të zhvillimit të lëndës Gjuhë Shqipe dhe Letërsi. Shkollat e nivelit të mesëm në botë, tashmë kanë në qendër tekstin, pavarësisht kohës, pavarësisht modelit, pavarësisht alternativës dhe metodikave të mësimdhënies. Teksti vështrohet si i vetmi mjet për të sendërtuar shprehi tek nxënësit dhe jo si mjet informues, jetëshkrimor apo mbi rrymat dhe metodat letrare. Pra, në fakt kjo listë dëshmon nivelin se si perceptohet letërsia në nivel zyrtar dhe mësimdhënës. Këtu unë i referohem programit të letërsisë për gjimnazet të përgjithshme.

Mendoni se këta autorë që janë zgjedhur plotësojnë të gjithë realitetin letrar të vendit tonë?

Brenda këtij koncepti krejt tradicional, që nxënësit i jep veprat rreth të cilave do të ndërtohet teksti, duke shënuar qysh në paraqitjen e kësaj liste disa momente të debatueshme,

Së pari: kemi një vështrim historicist të letërsisë, çka buron pikërisht prej konceptit mbizotërues në shkollën shqiptare, se letërsia është pasqyrë e rrethanave dhe e konteksteve shoqërore e historike. Kjo mbyllje, “prangim”, i letërsisë në këtë parim historicist, është ajo që quhet mbingarkesë dhe dije që duhet ta ketë një student i letërsisë, por jo një gjimnazist, i cili në programet bashkëkohore i duhet të formojë shprehi të leximit, të shkrimit, të të folurës, etj.

Së dyti: gjithnjë brenda konceptit klasik të shkollës vihet re, sidomos në letërsinë shqipe, kapërcimi i disa momenteve historike. Kështu, letërsia e hershme, e quajtur shpesh letërsi e vjetër, ku përfshihen Buzuku, Matrënga, Budi, Bardhi, Bogdani, në asnjë rast nga programet dhe testet e shkollës së mesme nuk janë trajtuar si pjesë e vlerave shpirtërore. Kjo nuk ndodh rastësisht, sepse edhe Instituti i Gjuhës e Letërsisë si dhe profesoratura e fakultetit këtë moment më së shumti e kundron si fakt gjuhësor dhe historik, dhe jo si periudhë që ka vlera letrare.

Së treti: gjithmonë jemi te letërsia shqipe, ku vihet re tek drejtimi i përgjithshëm, mungesa e Jeronim de Radës, si autor i dimensioneve më të gjëra letrare, e cila gati e vë në dyshim ekzistencën e letërsisë arbëreshe si nivel letrar, po të marrësh në konsideratë poemat e tij, trajtimet për letërsinë dhe artin, trajtimet për fatin e shqiptarëve dhe të kombit shqiptar. Mungon edhe Zef Skiroi, por është një mungesë shekullore e tij, e cila, sipas verifikimit sociologjik ka ardhur prej faktit se ishte anëtar i partisë fashiste. Po me De Radën ç’patën?

Po për sa i përket letërsisë bashkëkohore, ju do të donit që në këtë listë, përveç Kadaresë dhe Agollit të kishte edhe emra të tjerë? Nëse po, cilët do të ishin ata?

Problemi vjen e bëhet më i mprehtë tek letërsia bashkëkohore shqipe. Dhe me sa duket për programistët, tekstebërësit, testimhartuesit, kjo periudhë fillon dhe mbaron me Dritëro Agollin dhe Kadarenë. Dy korifenj të realizmit socialist, të cilët kanë hartuar edhe libra cilësorë. Por, nëse do të lexohej dhe shqyrtohej si vlera letrare që e kanë shpërfillur modelin e realizmit socialist, nuk ka kuptim më të flitet për letërsinë bashkëkohore dhe të mos përfshihet Martin Camaj, poeti, prozatori, dramaturgu dhe studiuesi i gjuhës e letërsisë shqipe. Nuk ka kuptim të mos jetë pjesë e shqyrtimeve letrare Anton Pashku, tregimtari, romancieri dhe dramaturgu më modern i letërsisë shqipe (mos vallë funksionon ende koncepti i letërsisë jashtë kufijve që mungon Anton Pashku, Ali Podrimja, Azem Shkreli, etj). Nuk ka kuptim të flitet për letërsi bashkëkohore dhe të vijojë të përjashtohet krijimtaria e Kasëm Trebeshinës, prozator, dramaturg, poet, eseist, jo fort i shpeshtë në letrat shqipe. Po ashtu, sa e mjerë dhe e mangët duket tabloja e vlerave që ofron lista e programit orientues kur mungon Arshi Pipa, poeti, kritiku dhe studiuesi më i dalluar i viteve ‘44 e këtej në letrat shqipe. Me sa duket hartuesit, përpunuesit dhe “shkoqitësit” e programeve të letërsisë janë peng i modelit, qoftë shkrimor, qoftë verifikues të realizmit socialist, që një pjesë shumë të madhe të autorëve i përjashtonte për arsye të kleçkave biografike dhe pjesën tjetër, që i shërbenin ideologjisë së kohës dhe modelit të realizmit socialist, i emëronin si shkrimtarë “gjeni dhe të jashtëzakonshëm”.

Po për sa i përket mungesës së Gjergj Fishtës në këtë program orientues?

Prè e verifikimit biografik në këtë listë ka rënë edhe Gjergj Fishta. Fishta u mësua tashmë.