Rezonanca magnetike regjistronte se pėr zgjidhjen e ushtrimit tė njėjtė mental, meshkujt pėrdorin njė zonė tė vogėl nė hemisferėn e majtė (qė ka pėr detyrė t'i kontrollojė aktivitetet gjuhėsore), pėrderisa femrat i pėrdorin tė dyja pjesėt e njėjta nė tė dyja hemisferat.
Fotografitė e pazakonshme tė neuroneve nė aksion tregojnė se meshkujt dhe femrat e pėrdorin ndryshe trurin pėr tė bėre gjėra tė njėtja. Kush e pėrdor mė mirė?
Femrat vozisin ashtu kėshtu, nuk janė tė shkathtė kur para vetes e kanė hartėn gjeografike dhe janė llafazane tė papėrmėrsueshme. Por intuita e tzre ėshtė gati ēothuajse e pagabueshme. Sa i pėrket mashkullit, atyre u shkon pėr dore vozitja e automobilit dhe gjithnden shumė mė mirė kur e kanė hartėn e rrugėve para vetes, por qė nė disa situata tė caktuara jetėsore janė panevoj agresivė de tė ngathtė. A janė ata stereotipe tė vjetra dhe tė harxhuara? Jo, veqanėrisht kur merren parasysh teknikat ereja pėr vėshtrimin e trurit, me qėllim tė zbulimit tė karakteristikave tė llojllojshme mes trurit tė mashkullit dhe tė femrės.
Kur mendojnė, e zgjidhin ndonjė problem apo kur ndjejnė emocione, femra dhe mashkulli e pėrdorin trurin nė mėnyra tė ndryshme. Shkaqet janė tė shuma.
hormonet seksuale ndikojnė edhe nė trurin e njeriut, dhe si rezultat i saj vjenė deri te sjelljet e ndryshme. Te mijtė laboratorik, me dhenjen e hormoneve ėshtė aritur tė shkaktohen sjelljet femrore apo mashkullore. Pėrveq kėsaj ndikojnė edhe shumė mekanizma biologjikė, gjenetik dhe kulturor qė te femra dhe te mashkulli tė aktivohen pjesė tė caktuara tė trurit. Pikėrisht kėto mekanizma deri sot tė pasqaruara sa duhet hulumtohen nga neurologėt.
Zbulimet
Hulumtuesit nga univerziteti "Jejl" i dhanė detyrė vetes pėr ta sqarojnė disleksinė (ērregullimin nė tė folur), pėrmes testeve te personat e rritur. Duhej qė vullnetarėt t'i zgjedhin disa teste linguistike, pėrderisa rezonanca magnetike (Rm-aparaturė qė mundėson tė shihen pjesėt e trurit qė janė tė aktivizuar) tregonte nė monitor pjesėt e aktivizuara tė trurit. Rezultati ishte i papritur: Rm-ja regjistronte se pėr zgjidhjen e ushtrimit tė njėjtė mental, meshkujt pėrdorin njė zonė tė vogėl nė hemisferėn e majtė (qė ka pėr detyrė t'i kontrollojė aktivitetet gjuhėsore), pėrderisa femrat i pėrdorin tė dyja pjesėt e njėjta nė tė dyja hemisferat. Ky zbulim e vėrtetoi hipotezėn e cila kurr nuk ishte dėshmuar, e ajo ėshtė se femra, duke i pėrdorur tė dyja hemisferat e trurit kanė mė shumė shkėmbime tė informatave mes anės sė djathtė dhe tė majtė tė trurit.
Pėr dallim prej tyre, meshkujt e pėrdorin trurin nė mėnyrė tė veqantė. Kjo e sqaron edhe faktin se femrat flasin shumė mė rrjedhshėm se meshkujt. Kjo e sqaron ndoshta edhe intuitėn, shqisė kjo e gjashtė qė femrės i mundėson diēka mė tepėr. Pėr kėtė dhe me siguri femrat mė lehtė shėrrohen nga tronditjet e njėrės nga heisferat e trurit, ngase e kompenzojnė me tjetrėn. Hulumtimet e sistemit nervor kanė treguar se meshkujt janė mė tė gatshėm pėr aksion dhe janė mė agresiv, pėrderisa femrat mė shumė anojnė qė t'i shprehin ndjenjat me shikime dhe fjalė, gjė e cila mund tė ketė pėr bazė mekanizmat biologjikė.
Ne teste tė numėrta meshkujt janė treguar mė tė aftė dhe mė tė sigurt se femrat te rati i orientimit nė hartė gjeografike. Po ashtu janė mė tė mirė edhe nė goditjen e cakut me shigjetė si dhe nė aktivitetet tjera qė kėrkojnė pėrdorimin e aftėsive motorike, si p.sh vozitja e automobilit.
Hulumtimet e fundit e Institutit pėr higjienė mentale nė Vashington janė tė tipit psikologjiko - psikiatrik. Si duket truri i femrės ėshtė mė i ndjeshėm nė pikėllim se i mashkullit. Tė eksponuara ngacmimeve tė njėjta qė kanė sugjeruar vuajtjet dhe melankolinė, pjesėt e trurit qė janė tė aktivuar te femrat kanė qenė tetė herė mė tė mėdha se ato te meshkujt. Kėshtu nuk ėshtė rastėsi qė femrat mė shumė i goditė depresioni se meshkujt.
Rroli i rrethit
A janė dallimet nė trurin e mashkullit dhe femrės shkak apo pasojė e sjelljeve tė rrėnjėzuara me shekuj? Aktivitetet nė tė cilat meshkujt janė mė tė shkathtė dhe ato ku femrat kanė rezultate mė tė mira, duken sikur tė pėrshtatura nė mėnyrė perfekte me atė qė gjatė evolucionit ėshtė kėrkuar nga gjinitė me presionin e seleksionimit natyror. Tė marrurit nė shenjė, shtierja me shigjetė, orientimi nė pyll, menifestimi i agresivitetit, parashikimi i reaksioneve tė kundeshtarit kanė garantuar mbijetesė pėr mashkullin me tė fortė. Femrat, duke mbetur nė shtėpi me fėmijėt, kanė zhvilluar aftėsitė qė janė tė duhura nė shoqėri: mbajtja mend, intuita, komunikimi dhe tė shprehurit e emocioneve.
Ambienti i jashtėm nė mėnyra tė llojllojshme ka kryer presion nė trurin e tė dy gjinive, duke i potencuar disa aftėsi mė shumė se tė tjerat.
Njė nga zbulimet e viteve tė fundit ėshtė plasticiteti i trurit tė njeriut. Ambienti ndikon nė strukturėn e trurit aq sa mund ta ndryshoj atė. Truri nuk ėshtė i pandryshueshėm. Pėrkundrazi, ai vazhdimisht zhvillohet. Ėshtė vėrejtur se edhe ato fusha ku ėshtė besuar qė janė tė dedikuara pėr zhvillimin e funksioneve tė caktuara, tė themi nėpėr tė cilėn kalojnė informatat vizuele mund tė ndryshojnė. P.Sh. tetė verbėrit, fushat qė do tė duhej tė ishin tė fjetura, aktivizohen pėr tė zhvilluar tjera funksione.
Ajo dhe ai nė ėndėrr
Nė qendrėn pėr gjumė, nė spitalin "San Rafaele" nė Milano, njė grup i vullnetarėve, meshkuj dhe femra me muaj flejnė "nėn mbikqyrje": e elektroencefalogramet i masit aktivitetet e trurit nė gjumė ndėrsa mjekėt i kontrollojnė rezultatet. Pėrfundimi ėshtė: Femrat mė shumė vuajnnga pagjumėsitė dhe zgjohen mėherėt. Pėrkundėr tzre meshkujt mė shumė rrotullohen nė gjumė. Ėshtė e mundshme qė pėr shkak tė ndrzshimeve hormonale, femrat kanė gjumė jostabil, tė ndėrprerė me zgjime tė shkurta. Njė gjė ėshtė e sigurt: nė shtatzani numri i zgjimeve ritet e faza e gjumit shkurtohet. Analiza e njėjtė ka hedhur nė dritėedhe ndryshimet tjera. Femrat nė masė mė tė madhe janė tė goditura nga "sindromi i kėmbėve tė lodhura", ndjenja e palakmueshme nė kryqe dhe po ashtu ato flasin mė shumė nė gjumė. Nė anėn tjetėr tė shtratit, meshkujt janė tė heshtur po kanė mė paė qėtėsi se femrat. Ata shpesh vuajn nga somnabulizmi (jermia) dhe ankthi i natės. Shkaktarėt deri tash nuk janė tė njohur mirė. Me siguri qė viteve tė ardhme biologjia molekulare do t'i zbuloj shkaktarėt e kėtyre
Fotografitė e pazakonshme tė neuroneve nė aksion tregojnė se meshkujt dhe femrat e pėrdorin ndryshe trurin pėr tė bėre gjėra tė njėtja. Kush e pėrdor mė mirė?
Femrat vozisin ashtu kėshtu, nuk janė tė shkathtė kur para vetes e kanė hartėn gjeografike dhe janė llafazane tė papėrmėrsueshme. Por intuita e tzre ėshtė gati ēothuajse e pagabueshme. Sa i pėrket mashkullit, atyre u shkon pėr dore vozitja e automobilit dhe gjithnden shumė mė mirė kur e kanė hartėn e rrugėve para vetes, por qė nė disa situata tė caktuara jetėsore janė panevoj agresivė de tė ngathtė. A janė ata stereotipe tė vjetra dhe tė harxhuara? Jo, veqanėrisht kur merren parasysh teknikat ereja pėr vėshtrimin e trurit, me qėllim tė zbulimit tė karakteristikave tė llojllojshme mes trurit tė mashkullit dhe tė femrės.
Kur mendojnė, e zgjidhin ndonjė problem apo kur ndjejnė emocione, femra dhe mashkulli e pėrdorin trurin nė mėnyra tė ndryshme. Shkaqet janė tė shuma.
hormonet seksuale ndikojnė edhe nė trurin e njeriut, dhe si rezultat i saj vjenė deri te sjelljet e ndryshme. Te mijtė laboratorik, me dhenjen e hormoneve ėshtė aritur tė shkaktohen sjelljet femrore apo mashkullore. Pėrveq kėsaj ndikojnė edhe shumė mekanizma biologjikė, gjenetik dhe kulturor qė te femra dhe te mashkulli tė aktivohen pjesė tė caktuara tė trurit. Pikėrisht kėto mekanizma deri sot tė pasqaruara sa duhet hulumtohen nga neurologėt.
Zbulimet
Hulumtuesit nga univerziteti "Jejl" i dhanė detyrė vetes pėr ta sqarojnė disleksinė (ērregullimin nė tė folur), pėrmes testeve te personat e rritur. Duhej qė vullnetarėt t'i zgjedhin disa teste linguistike, pėrderisa rezonanca magnetike (Rm-aparaturė qė mundėson tė shihen pjesėt e trurit qė janė tė aktivizuar) tregonte nė monitor pjesėt e aktivizuara tė trurit. Rezultati ishte i papritur: Rm-ja regjistronte se pėr zgjidhjen e ushtrimit tė njėjtė mental, meshkujt pėrdorin njė zonė tė vogėl nė hemisferėn e majtė (qė ka pėr detyrė t'i kontrollojė aktivitetet gjuhėsore), pėrderisa femrat i pėrdorin tė dyja pjesėt e njėjta nė tė dyja hemisferat. Ky zbulim e vėrtetoi hipotezėn e cila kurr nuk ishte dėshmuar, e ajo ėshtė se femra, duke i pėrdorur tė dyja hemisferat e trurit kanė mė shumė shkėmbime tė informatave mes anės sė djathtė dhe tė majtė tė trurit.
Pėr dallim prej tyre, meshkujt e pėrdorin trurin nė mėnyrė tė veqantė. Kjo e sqaron edhe faktin se femrat flasin shumė mė rrjedhshėm se meshkujt. Kjo e sqaron ndoshta edhe intuitėn, shqisė kjo e gjashtė qė femrės i mundėson diēka mė tepėr. Pėr kėtė dhe me siguri femrat mė lehtė shėrrohen nga tronditjet e njėrės nga heisferat e trurit, ngase e kompenzojnė me tjetrėn. Hulumtimet e sistemit nervor kanė treguar se meshkujt janė mė tė gatshėm pėr aksion dhe janė mė agresiv, pėrderisa femrat mė shumė anojnė qė t'i shprehin ndjenjat me shikime dhe fjalė, gjė e cila mund tė ketė pėr bazė mekanizmat biologjikė.
Ne teste tė numėrta meshkujt janė treguar mė tė aftė dhe mė tė sigurt se femrat te rati i orientimit nė hartė gjeografike. Po ashtu janė mė tė mirė edhe nė goditjen e cakut me shigjetė si dhe nė aktivitetet tjera qė kėrkojnė pėrdorimin e aftėsive motorike, si p.sh vozitja e automobilit.
Hulumtimet e fundit e Institutit pėr higjienė mentale nė Vashington janė tė tipit psikologjiko - psikiatrik. Si duket truri i femrės ėshtė mė i ndjeshėm nė pikėllim se i mashkullit. Tė eksponuara ngacmimeve tė njėjta qė kanė sugjeruar vuajtjet dhe melankolinė, pjesėt e trurit qė janė tė aktivuar te femrat kanė qenė tetė herė mė tė mėdha se ato te meshkujt. Kėshtu nuk ėshtė rastėsi qė femrat mė shumė i goditė depresioni se meshkujt.
Rroli i rrethit
A janė dallimet nė trurin e mashkullit dhe femrės shkak apo pasojė e sjelljeve tė rrėnjėzuara me shekuj? Aktivitetet nė tė cilat meshkujt janė mė tė shkathtė dhe ato ku femrat kanė rezultate mė tė mira, duken sikur tė pėrshtatura nė mėnyrė perfekte me atė qė gjatė evolucionit ėshtė kėrkuar nga gjinitė me presionin e seleksionimit natyror. Tė marrurit nė shenjė, shtierja me shigjetė, orientimi nė pyll, menifestimi i agresivitetit, parashikimi i reaksioneve tė kundeshtarit kanė garantuar mbijetesė pėr mashkullin me tė fortė. Femrat, duke mbetur nė shtėpi me fėmijėt, kanė zhvilluar aftėsitė qė janė tė duhura nė shoqėri: mbajtja mend, intuita, komunikimi dhe tė shprehurit e emocioneve.
Ambienti i jashtėm nė mėnyra tė llojllojshme ka kryer presion nė trurin e tė dy gjinive, duke i potencuar disa aftėsi mė shumė se tė tjerat.
Njė nga zbulimet e viteve tė fundit ėshtė plasticiteti i trurit tė njeriut. Ambienti ndikon nė strukturėn e trurit aq sa mund ta ndryshoj atė. Truri nuk ėshtė i pandryshueshėm. Pėrkundrazi, ai vazhdimisht zhvillohet. Ėshtė vėrejtur se edhe ato fusha ku ėshtė besuar qė janė tė dedikuara pėr zhvillimin e funksioneve tė caktuara, tė themi nėpėr tė cilėn kalojnė informatat vizuele mund tė ndryshojnė. P.Sh. tetė verbėrit, fushat qė do tė duhej tė ishin tė fjetura, aktivizohen pėr tė zhvilluar tjera funksione.
Ajo dhe ai nė ėndėrr
Nė qendrėn pėr gjumė, nė spitalin "San Rafaele" nė Milano, njė grup i vullnetarėve, meshkuj dhe femra me muaj flejnė "nėn mbikqyrje": e elektroencefalogramet i masit aktivitetet e trurit nė gjumė ndėrsa mjekėt i kontrollojnė rezultatet. Pėrfundimi ėshtė: Femrat mė shumė vuajnnga pagjumėsitė dhe zgjohen mėherėt. Pėrkundėr tzre meshkujt mė shumė rrotullohen nė gjumė. Ėshtė e mundshme qė pėr shkak tė ndrzshimeve hormonale, femrat kanė gjumė jostabil, tė ndėrprerė me zgjime tė shkurta. Njė gjė ėshtė e sigurt: nė shtatzani numri i zgjimeve ritet e faza e gjumit shkurtohet. Analiza e njėjtė ka hedhur nė dritėedhe ndryshimet tjera. Femrat nė masė mė tė madhe janė tė goditura nga "sindromi i kėmbėve tė lodhura", ndjenja e palakmueshme nė kryqe dhe po ashtu ato flasin mė shumė nė gjumė. Nė anėn tjetėr tė shtratit, meshkujt janė tė heshtur po kanė mė paė qėtėsi se femrat. Ata shpesh vuajn nga somnabulizmi (jermia) dhe ankthi i natės. Shkaktarėt deri tash nuk janė tė njohur mirė. Me siguri qė viteve tė ardhme biologjia molekulare do t'i zbuloj shkaktarėt e kėtyre
