Llixhat e panjohura në rrethin e Elbasanit

Nuk ka më tepër se tetë vjet që elbasanasit, por jo vetëm ata, frekuentojnë edhe një qendër tjetër ujërash termale, për sëmundjet reumatizmale ose siç quhen nga vendasit, llixha. Jo më larg se 30 kilometra nga qyteti i Elbasanit, një qendër e re kurative, por shumë pak e njohur, ka nisur të “joshë” jo thjeshtë vizitorë, por dhe pacientë të ndryshëm. Reçan, quhet fshati ku dhe ndodhet kjo qendër kurative, gati në qendër të komunës së Bradasheshit, pak metra në Perëndim të autostradës së re Elbasan-Tiranë. Vendasit, që ia dinë mirë vlerat ujërave termale, kanë nisur të investojnë apo të përshtatin shtëpitë e tyre, për të akomoduar të sëmurët e shumtë që vijnë aty. Rasti më tipik mbetet ai i një fermeri, që me energjinë termale, ka ndërtuar të parat sera perimesh e ka ngritur sistemin e ngrohjes në banesën e tij, duke shfrytëzuar ketë energji pas asnjë kosto.

Historia

Rreth 35 vjet më parë, banorët e fshatit, Reçan të komunës së Bradasheshit, ishin gjithë shpresa, se zona e tyre do të shndërrohej në një qendër industriale, ku pritej të dilte nga nëntoka, naftë. Për rreth tre muaj, specialistët shqiptarë të asaj kohe, me një sondë të fuqishme do të vazhdonin kërkimet vertikale nëntokësore në kërkim të naftës. Pozicioni gjeografik mbetet në vijë të drejtë me Kuçovën dhe fushën e Sulovës, ku pretendohej për naftë, pasi inxhinierët rusë do të bllokonin puset e hapur rreth viteve ‘50. Ndërsa sonda kishte kapur thellësinë e 1800 metrave shpime vertikale, mbi grupin e specialistëve do të shpërthente me presion uji i nxehtë squfuror, që dëmtoi disa specialistë të gjeologjisë. Suksesi i tyre për naftë nuk dha investimet e hedhura, por një tjetër resurs natyror hidrik. Ishte zbulimi i një qendre të re termale. Sipas specialistëve, temperatura e ujit në dalje, matej, fiks me 78 gradë. Që nga ajo ditë, grupi gjeologjik do të shpërngulej prej aty, ndërsa fshatit do t’i mbetej si dhuratë uji i nxehtë, por që për shumë vite nuk do tu hynte në punë. Vonë, në kufirin ndarës të totalitarizmit me demokracinë, vendasit nisën të shfrytëzojnë këtë pasuri hidrike termale, pasi shumë mjekë kishin kryer analizat e ujit të nxehtë. Ishte tamam si ujërat termale të Llixhave ekzistuese dhe më të njëjtën temperature uji në dalje. E veçanta dalluese me llixhat aktuale, pasi këtu nuk ka erë të rëndë squfuri dhe sipas mjekëve, shërohen rreth shtatë lloje sëmundjesh dhe është më kurativ se llixhat e Hidrajt në Tregan, zbuluar nga austriakët dhe vënë në shfrytëzim nga mjeku i njohur elbasanas, Nosi.

Sot

Prej tetë vjetësh banorët e fshatit Reçan kanë nisur të shfrytëzojnë ujërat termale. Komuna ka bërë edhe një plan urbanistik duke përcaktuar ndërtimin e dhjetë hoteleve, për ngritjen e një qendre të re termale kurative në këtë fshat. Por veç projektit të komuëns, institucionet e tjera nuk kanë treguar asnjë interes dhe për këtë fakt investimet janë në shifrën zero. Në vendburimin kryesor është ngritur nga një privat, i vetmi hotel me dy kate dhe me të gjithë aksesorët e nevojshëm për akomodimin e dhjetëra pacientëve. Jo më tepër se shtatë shtëpi, kanë akomoduar mjediset e tyre familjare për pushuesit, pacientë që frekuentojnë këtë qendër nga muaji gusht gjer ne fund të muajit tetor të çdo vit. E thënë më shkurt, llixhat e Reçanit nuk e kalojnë rrethin e Elbasanit, për nga njohja, ndërsa në planin kombëtar as që bëhet fjalë. Ndërsa pacientët e shëruar vite të shkuara, kanë “menaxhuar” njëri-tjetrin për të ardhur për kurim, jo më tepër se dy javë në vit. Ndoshta, investimet shtetërore apo dhe private të studiuara, do ta shndërronin këtë ujë termal në një qendër të fuqishme kurative sikurse ajo e Llixhave të sotme, që njihet dhe frekuentohet më tepër se një shekull.

Sera me energjinë termale të Llixhave

Të paktën gjer tani, askujt nuk i kishte shkuar ndërmend që energjinë termike të llixhave në këtë fshat, ta shfrytëzonte për prodhim bujqësor dhe nevoja shtëpiake. Rasti më tipik na vjen nga fshati Reçan, ku njëri prej banorëve ka realizuar me shumë sukses “shpikjen” e tij. Ka shfrytëzuar energjinë e ujërave termale, për të ndërtuar një serë për prodhimin e perimeve gjithëstinëshe. Por, ndërsa fytet e punë së tij duken si drita e “diellit” emri i shpikësit ka mbetur, pothuajse në “hije”! Rreth 300 metra poshtë burimit kryesor të ujërave termale të Reçanit, ku temperatura e ujit zbret nga 78 gradë në 70 gradë, ai ka ngritur serën e tij me plastmas. Ndryshe nga të tjerët, që shfrytëzojnë sezonalishit energjinë diellore apo harxhojnë sa “qimet e kokës” për ngrohjen e tyre me naftë apo solar, fermeri nga Reçani, ka shfrytëzuar këtë energji termike që “derdhej” në natyrë. Ramazan Asfatia quhet. Ndoshta përvoja nga puna e tij në TEC-in e Metalurgjikut, i ka shërbyer që t’i shohë “hajrin” ujit të ngrohtë të Llixhave, që e ka instaluar që prej gjashtë vjetësh në shtëpinë e tij. Fillimisht për të thithur pacientë dhe më pas, ka menduar për kopshtin e tij. Brenda serave, në një sipërfaqe prej 200 metrash katrore, ka mundur të kryqëzojë rreth 500 metra lineare tubacion plastik që qarkullojnë ujin e nxehtë të burimit termal në krye të fshatit. “E nisa shpikjen time vetëm me lekët që fitoja nga shitja e perimeve të kopshtit tim. Me pas, kur u binda se do të kisha sukses, mora një kredi prej 2 milionë lekësh të vjetra dhe ngrita të parën serë në fshat, ngrohja e së cilës realizohet me qarkullimin e ujit të nxehtë të Llixhave dhe jam shumë i kënaqur nga prodhimi”,- thotë Ramazan Asfatia. “Mund të marr edhe katër cikle prodhimi në të gjitha stinët, por duke mos dashur të varfëroj ushqimin e tokës, do të shfrytëzoj vetëm tri periudha stinore prodhimi”,- shton Asfatia. Ndërkohë ky i fundit, ka zgjedhur edhe farën e domates, një lloj hibridi mes tradicionalesh dhe farës së re të hedhur në treg, ku një kokërr domate peshon nga 0,5-1 kilogram. Këtij prodhimi i ka bashkëngjitur edhe specin e trangullin, me perspektivë që sipërfaqen nën sera ta rrisë gjer në një dynym. Rastin në fjalë, specialistët e bujqësisë e konsiderojmë novatorizëm dhe do të përpiqen që ta përgjithësojnë, jo vetëm në këtë fshat që e ka një resurs të tillë natyror, por edhe në fshatin Tregan, ku janë llixhat tradicionale të Elbasanit. Por, këtë energji, fermeri i Reçanit e ka shfrytëzuar për të gjitha nevojat shtëpiake. Për ngrohje në banesën e tij si dhe për dushin larës. Shpikja në fjalë, mbetet e para në vendin tonë dhe ndoshta mund të shtrihet në dy zona gjeobujësore të Elbasanit, ku nuk është shfrytëzuar kurrë për prodhime bujqësore energjia termike e ujërave e termale. Kësisoj, Elbasani, “çudinë” e radhës nuk e sjell tek lindjet anormale, por tek prodhimi bujqësor gjithëstinor duke shfrytëzuar pa shumë kosto këtë resurs natyror që, në Shqipëri, e ka vetëm ky rreth dhe Peshkopia.

Nga Besim Dybeli

Marre nga Koha jone