Ankthi perkufizohet si nje shtypje emotive e karakterizuar nga dyshimi, frika, ndjenja e humbjes etj.
Fjala
ankth rrjedh nga fjala latine angustia dhe nga fjala greke ankho
terma qe tregojne shtrengimin, shtypjen, mbytjen.
Kur
provojme ankth trupi yne vepron duke prodhuar reagime fiziologjike si
p.sh rrahja e forte e zemres, frymemarrje e shqetesuar, djersitje,
tharje e gojes etj.
Ankthi mund te manifestohet ne dy forma te ndryshme:
-si sinjal i nje kercenimi fizik, pra ne kete rast ka te beje me shume me ndjenjen e frikes.
-ankthi
mund te gjenerohet edhe nga nje rrezik qe kercenon konceptin tone per
veten. Ne kete rast nuk kemi te bejme me nje situate qe kercenon
integritetin tone fizik, por me nje kercenim per integritetin tone
psikologjik, pra ndjenjen e vlefshmerise sone dhe te unitetit tone
psikologjik. Ataku i panikut eshte pikerisht rrjedhoje e kesaj forme
ankthi.
Tani le tju hedhim nje veshtrim te shkurter hipotezave qe jane dhene ne lidhje me shkaqet e prodhimit te ankthit.
Per
psikanalizen ankthi eshte rrjedhoje e konflikteve te pazgjidhura ne
femijeri qe kryesisht kane te bejne me marredhenien prind-femije.
Psikanaliza ka analizuar ankthet tipike qe mund te shfaqen gjate harkut jetesor:
1.
Ankthi i asgjesimit te cilen e provojme gjate lindjes dhe na shoqeron
gjate gjithe jetes dhe qe ka te beje me friken e vdekjes.
2. Ankthi
i braktisjes te cilin e provojme gjate viteve te para te jetes kur
shohim fytyren e nenes dhe na duket se ajo per nje cast zhduket, duke
qene se ne nuk kemi akoma konsoliduar konceptin e vazhdimesise se
objektit.
3. Ankthi i proves apo i shfaqjes, tipike per adoleshencen(A do tja dal?, A do te jem ne gjendje te bej kete gje?)
4.
Ankthi i deshtimit, qe provohet ne moshen e pjekurise dhe qe ka te
beje me friken e deshtimit ne ndermarrjet e ndryshme jetesore.
5. Ankthi i te mundshmes, pak a shume i ngjashem me ankthin ekzistencial qe do te shohim me poshte.
Per
shkollen bihejviorale-konjitiviste ankthi vjen si pasoje e
keqperceptimit te problemeve dhe ngritjes se skemave per veten dhe te
tjeret mbi bazen e ketyre perceptimeve te shtremberuara. Pra per
pasuesit e kesaj shkolle me e rendesishme eshte menyra se si
perceptohet problemi sesa vete problemi. Mbi bazen e ketij
ndergjegjesimi ndertohen pastaj edhe sjelljet tona(ana bihejviorale).
Psikolget
dhe filozofet ekzistencialiste kane dhene nje kendveshtrim interesant
mbi ankthin. Per Kiergegardin dhe Sartrin ankthi ka te beje me friken e
zgjedhjes mes mundesive te pafundme. Ankthi lind nga mundesia per te
mundur(Kiergegardi). Njeriu eshte ajo qe ai deshiron te behet
(Sartri). Pra ne kete rast liria dhe mundesia e zgjedhjes kthehen ne
nje denim per njeriun, i cili eshte i detyruar te mbaje i vetem
peshen e rende te lirise se tij.
Ndersa per Hajdegerin ankthi lind
nga perceptimi i asgjese. Ndergjegjesimi se jemi perplaset me
mundesine tjeter, me mundesine e mosqenjes.
Nga keto nocione
filozofike jane ndikuar edhe psikologet ekzistencialiste apo dhe ata
humaniste si: Bisvanger, Frankl, Roxhers, Masllow etj. Per ta, ankthi
vjen si pasoje e inautencitetit te individit, pra dyzimit apo
pavertetesise se tij. Ne kete rast, njeriu ka nje raport te keq me
lirine e tij, e cila nuk e perballon dot pergjegjesine dhe si rrjedhim
kerkon ti ike asaj duke prodhuar mungese sinqeriteti me vetveten dhe
paaftesi per te perballuar problemet e perditshme.
Ne kete
kendveshtrim, shkrimtari francez Zhan Grenier ben nje krahasim
interesant duke e krahasuar ankthin me nje udhetar i cili do te marre
nje udhetim te gjate me tren per kenaqesi te tij personale dhe per tu
clodhur nga puna, por duke qene se ai ka para te mjaftueshme sa per te
zgjedhur cdo lloj drejtimi, nuk di cilin te zgjedhe dhe perfundimisht
ngele ne toke i deshperuar qe pushimet e tij do te harxhoheshin kot.
Keshtu edhe ne jete: mundesite jane te shumta, por cilen te zgjedhim?
Fjala
ankth rrjedh nga fjala latine angustia dhe nga fjala greke ankho
terma qe tregojne shtrengimin, shtypjen, mbytjen.
Kur
provojme ankth trupi yne vepron duke prodhuar reagime fiziologjike si
p.sh rrahja e forte e zemres, frymemarrje e shqetesuar, djersitje,
tharje e gojes etj.
Ankthi mund te manifestohet ne dy forma te ndryshme:
-si sinjal i nje kercenimi fizik, pra ne kete rast ka te beje me shume me ndjenjen e frikes.
-ankthi
mund te gjenerohet edhe nga nje rrezik qe kercenon konceptin tone per
veten. Ne kete rast nuk kemi te bejme me nje situate qe kercenon
integritetin tone fizik, por me nje kercenim per integritetin tone
psikologjik, pra ndjenjen e vlefshmerise sone dhe te unitetit tone
psikologjik. Ataku i panikut eshte pikerisht rrjedhoje e kesaj forme
ankthi.
Tani le tju hedhim nje veshtrim te shkurter hipotezave qe jane dhene ne lidhje me shkaqet e prodhimit te ankthit.
Per
psikanalizen ankthi eshte rrjedhoje e konflikteve te pazgjidhura ne
femijeri qe kryesisht kane te bejne me marredhenien prind-femije.
Psikanaliza ka analizuar ankthet tipike qe mund te shfaqen gjate harkut jetesor:
1.
Ankthi i asgjesimit te cilen e provojme gjate lindjes dhe na shoqeron
gjate gjithe jetes dhe qe ka te beje me friken e vdekjes.
2. Ankthi
i braktisjes te cilin e provojme gjate viteve te para te jetes kur
shohim fytyren e nenes dhe na duket se ajo per nje cast zhduket, duke
qene se ne nuk kemi akoma konsoliduar konceptin e vazhdimesise se
objektit.
3. Ankthi i proves apo i shfaqjes, tipike per adoleshencen(A do tja dal?, A do te jem ne gjendje te bej kete gje?)
4.
Ankthi i deshtimit, qe provohet ne moshen e pjekurise dhe qe ka te
beje me friken e deshtimit ne ndermarrjet e ndryshme jetesore.
5. Ankthi i te mundshmes, pak a shume i ngjashem me ankthin ekzistencial qe do te shohim me poshte.
Per
shkollen bihejviorale-konjitiviste ankthi vjen si pasoje e
keqperceptimit te problemeve dhe ngritjes se skemave per veten dhe te
tjeret mbi bazen e ketyre perceptimeve te shtremberuara. Pra per
pasuesit e kesaj shkolle me e rendesishme eshte menyra se si
perceptohet problemi sesa vete problemi. Mbi bazen e ketij
ndergjegjesimi ndertohen pastaj edhe sjelljet tona(ana bihejviorale).
Psikolget
dhe filozofet ekzistencialiste kane dhene nje kendveshtrim interesant
mbi ankthin. Per Kiergegardin dhe Sartrin ankthi ka te beje me friken e
zgjedhjes mes mundesive te pafundme. Ankthi lind nga mundesia per te
mundur(Kiergegardi). Njeriu eshte ajo qe ai deshiron te behet
(Sartri). Pra ne kete rast liria dhe mundesia e zgjedhjes kthehen ne
nje denim per njeriun, i cili eshte i detyruar te mbaje i vetem
peshen e rende te lirise se tij.
Ndersa per Hajdegerin ankthi lind
nga perceptimi i asgjese. Ndergjegjesimi se jemi perplaset me
mundesine tjeter, me mundesine e mosqenjes.
Nga keto nocione
filozofike jane ndikuar edhe psikologet ekzistencialiste apo dhe ata
humaniste si: Bisvanger, Frankl, Roxhers, Masllow etj. Per ta, ankthi
vjen si pasoje e inautencitetit te individit, pra dyzimit apo
pavertetesise se tij. Ne kete rast, njeriu ka nje raport te keq me
lirine e tij, e cila nuk e perballon dot pergjegjesine dhe si rrjedhim
kerkon ti ike asaj duke prodhuar mungese sinqeriteti me vetveten dhe
paaftesi per te perballuar problemet e perditshme.
Ne kete
kendveshtrim, shkrimtari francez Zhan Grenier ben nje krahasim
interesant duke e krahasuar ankthin me nje udhetar i cili do te marre
nje udhetim te gjate me tren per kenaqesi te tij personale dhe per tu
clodhur nga puna, por duke qene se ai ka para te mjaftueshme sa per te
zgjedhur cdo lloj drejtimi, nuk di cilin te zgjedhe dhe perfundimisht
ngele ne toke i deshperuar qe pushimet e tij do te harxhoheshin kot.
Keshtu edhe ne jete: mundesite jane te shumta, por cilen te zgjedhim?
